W dniu 19 września 2024 r. ZUS na swej stronie internetowej opublikował kolejne wyjaśnienia dotyczące uzupełniania składników wynagrodzenia w podstawie wymiaru świadczeń chorobowych z powodu wystąpienia zwolnienia od pracy na okoliczność działania siły wyższej.
W związku z tym publikujemy ich treść.
„Siła wyższa” – zasady uzupełnienia wynagrodzenia pracownika – wyjaśnienia ZUS z 19 września 2024 r.
Zgodnie z art. 148¹ § 1 k.p. [1], pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy, w wymiarze 2 dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. W okresie tego zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia.
Przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy [2].
Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku pracownikowi, który korzystał ze zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych na podstawie art. 148¹ § 1 k.p. i otrzymał tylko i wyłącznie wynagrodzenie stałe wynikające z umowy o pracę, należy przyjąć to wynagrodzenie.
Przykład I
Pracownik zatrudniony jest w pełnym wymiarze czasu pracy z wynagrodzeniem 8 000 zł. Pracownik stał się niezdolny do pracy w październiku. W sierpniu, czyli jednym z miesięcy przyjmowanych do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku, pracownik ten korzystał z dwudniowego zwolnienia tytułem działania siły wyższej (zachowując prawo do 50% wynagrodzenia).
Ustalając podstawę wymiaru zasiłku w miesiącu październiku, wynagrodzenie pracownika za miesiąc sierpień należy przyjąć w stałej miesięcznej wysokości wynikającej z umowy o pracę, po pomniejszeniu o 13,71 % tego wynagrodzenia (8 000 – 13,71% = 6 903,20 zł).
Jeżeli natomiast:
- zamiast stałego wynagrodzenia wynikającego z umowy o pracę,
- poza stałym wynagrodzeniem wynikającym z umowy o pracę
pracownikowi przysługują zmienne składniki wynagrodzenia, należy je przyjąć po uzupełnieniu, według zasady opisanej w art. 37 ust. 2 ustawy zasiłkowej [3]. Oznacza to, że wynagrodzenie miesięczne zmienne, które pracownik osiągnąłby, gdyby przepracował cały miesiąc, ustala się poprzez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za przepracowane dni robocze przez liczbę dni, w których zostało ono osiągnięte i pomnożenie przez liczbę dni, które pracownik był obowiązany przepracować w danym miesiącu.
Jeżeli za miesiąc, za który wynagrodzenie wymaga uzupełnienia pracownik otrzymał wynagrodzenie stałe i zmienne podlegające uzupełnieniu i wynagrodzenie za siłę wyższą obliczone łącznie ze zmiennymi składnikami wynagrodzenia, należy je w całości potraktować jako wynagrodzenie zmienne. Oznacza to, że należy je uzupełnić za dni usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy.
Przykład II
Pracownik zatrudniony jest w pełnym wymiarze czasu pracy z wynagrodzeniem zmiennym. Pracownik stał się niezdolny do pracy w październiku. W sierpniu, czyli jednym z miesięcy przyjmowanych do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku, pracownik ten korzystał z dwudniowego zwolnienia tytułem działania siły wyższej (zachowując prawo do 50% wynagrodzenia). W miesiącu tym pracownik faktycznie przepracował 20 dni i osiągnął wynagrodzenie w wysokości 8 900 zł.
Ustalając podstawę wymiaru zasiłku w miesiącu październiku, wynagrodzenie pracownika za miesiąc sierpień należy uzupełnić w następujący sposób:
8 900 zł : 20 = 445 zł
445 zł x 22 = 9 790 zł – uzupełnione wynagrodzenie za miesiąc sierpień
W analizowanym przykładzie uzupełnione wynagrodzenie należy następnie pomniejszyć o wynagrodzenie z tytułu działania „siły wyższej” – 2 dni po 50% wynagrodzenia.
9 790 zł – 2 (445 zł – 50%) = 9 345 zł – uzupełnione wynagrodzenie za miesiąc sierpień, pomniejszone o wynagrodzenie otrzymane z tytułu działania „siły wyższej”.
Przykład III
Pracownik jest zatrudniony ze stałym wynagrodzeniem 8 800 zł. Pracownik stał się niezdolny do pracy w październiku, a w sierpniu korzystał z dwudniowego zwolnienia z pracy z uwagi na siłę wyższą, zachowując prawo do połowy wynagrodzenia. W miesiącu sierpniu za przepracowane 20 dni pracownik otrzymał wynagrodzenie w kwocie 7 600 zł, premię zmniejszaną za czas nieobecności usprawiedliwionej w kwocie 400 zł oraz zmienne wynagrodzenie za „siłę wyższą w kwocie” 420 zł.
Wyliczenia (uzupełnianie tak jak składnik zmienny):
(7 600 zł + 400 zł + 420 zł ) : 20 = 421 zł – stawka dzienna wynagrodzenia
421 zł x 22 = 9 262 zł – uzupełnione wynagrodzenie
W analizowanym przykładzie uzupełnione wynagrodzenie należy następnie pomniejszyć o wynagrodzenie z tytułu działania „siły wyższej” – 2 dni po 50% wynagrodzenia.
9 262 zł – 2 (421 zł – 50%) = 8 841 zł – uzupełnione, pomniejszone o wynagrodzenie za zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej – wynagrodzenie, które powinno zostać przyjęte do podstawy wymiaru zasiłku.
Przykład IV
Pracownik otrzymuje wynagrodzenie w stawce godzinowej 30 zł. W lutym norma godzinowa wynosiła 168 godzin. W miesiącu tym pracownik miał jeden dzień nieobecności z uwagi na siłę wyższą. Również w tym miesiącu pracownik wykonał 6 nadgodzin płatnych 150%. Jego wynagrodzenie w tym miesiącu wyglądało następująco:
- wynagrodzenie zasadnicze pomniejszone o nieobecność związaną z siłą wyższą 160 h x 30 = 4 800 zł
- wynagrodzenie podstawowe za nadgodziny 6h x 30 = 180 zł, powiększone o 50%, a zatem 270 zł
- premia miesięczna zmniejszana proporcjonalnie do godzin nieobecności (również z uwagi na siłę wyższą) 380,95 zł (wyjściowa kwota przed pomniejszeniem to 400 zł)
- wynagrodzenie za nieobecność związaną z siłą wyższą zostało wyliczone jak wynagrodzenie urlopowe, a mianowicie: 4 800 zł + 270 zł +380,95 zł = 5 450,95 zł / 166h x 8h x 50% = 131,36 zł
Pracownik otrzymał poza wynagrodzeniem godzinowym również premię zmniejszaną proporcjonalnie, którą należy uwzględnić przy uzupełnianiu wynagrodzenia. Wynagrodzenie urlopowe za siłę wyższą jest wyliczone w oparciu o składniki stałe, zmienne i przyjmowane w kwocie faktycznej (nadgodziny), jednak jego uzupełnienie powinno przebiegać na ustalonych w wytycznych zasadach.
Wyliczenia:
(4 800 zł + 380,95 zł + 131,36 zł ) : 20 = 265,62 zł – stawka dzienna wynagrodzenia
265,62 zł x 21 =5 578,02 zł –wynagrodzenie uzupełnione do pełnego miesiąca
W analizowanym przykładzie uzupełnione wynagrodzenie należy następnie pomniejszyć o wynagrodzenie z tytułu działania „siły wyższej” – 1 dzień po 50% wynagrodzenia.
5 578,02 zł -1(265,62 zł -50%)=5 445,21 zł – uzupełnione, pomniejszone o wynagrodzenie za zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej – wynagrodzenie
5 445,21 zł + 270 zł= 5 715,21 zł – wynagrodzenie powiększone o nadgodziny (składnik przyjmowany w kwocie faktycznej), wchodzące do podstawy wymiaru zasiłku.
Przykład V
Pracownik otrzymuje wynagrodzenie w stawce godzinowej 30 zł. W lutym norma godzinowa wynosiła 168 godzin. W miesiącu tym pracownik miał 4 godziny nieobecności związanej z siłą wyższą. W miesiącu tym przebywał na zwolnieniu lekarskim przez dwa dni. Jego wynagrodzenie kształtuje się następująco:
- wynagrodzenie zasadnicze pomniejszone o nieobecności 148h x 30 = 4 440 zł
- premia miesięczna zmniejszana proporcjonalnie do godzin nieobecności (również z uwagi na siłę wyższą) 352,38 zł (wyjściowa kwota przed pomniejszeniem to 400 zł)
- wynagrodzenie za nieobecność związaną z siłą wyższą zostało wyliczone jak wynagrodzenie urlopowe, a mianowicie 4 440 + 352,38 = 4 792,38 / 148h * 4h x 50% = 64,76 zł.
Sytuacja jest analogiczna do przedstawionej w Przykładzie 2, jednak w miesiącu, w którym występuje zwolnienie z powodu działania siły wyższej siły wyższej występuje również nieobecność spowodowana chorobą. Otrzymane wynagrodzenie należy zatem najpierw uzupełnić o 50% siły wyższej, a następnie na ogólnych zasadach o dni nieobecności spowodowane pobieraniem zasiłku.
Wyliczenia:
(4 440 zł + 352,38 zł + 64,76 zł ) : 148 (godziny przepracowane) = 32,82 zł – stawka godzinowa wynagrodzenia
32,82 zł x 4 = 131,28 zł – wynagrodzenie za 4 godziny
131,28 zł x 50%= 65,64 zł – 50% wynagrodzenia za 4 godziny, które zostało odjęte od wynagrodzenia stałego, z uwagi na jego pomniejszenie o wyliczoną zgodnie z zasadami wyliczenia urlopu wypoczynkowego nieobecność z tytułu siły wyższej
4 857,14 zł + 65,64 zł = 4 922,78 zł – wynagrodzenie uzupełnione o odjętą wartość 50% wynagrodzenia z tytułu nieobecności związanego z siłą wyższą
4 922,78 zł : 19 (dni przepracowane przez pracownika) x 21 (dni, które pracownik był zobowiązany przepracować) = 5 440,97 zł – uzupełnione wynagrodzenie, wchodzące do podstawy wymiaru zasiłku.
Przykład VI
Pracownik otrzymał nagrodę roczną pomniejszoną o 5 dni zwolnienia lekarskiego oraz o 4 godziny nieobecności związanej z siłą wyższą. Pracownik przepracował 260 dni na 265 dni i otrzymał nagrodę w kwocie 4 000 zł. Jak przyjąć nagrodę roczną do podstawy wymiaru zasiłku?
Nagroda roczna podlega uzupełnieniu na ogólnych zasadach. Z uwagi na występującą siłę wyższą tu również należy najpierw uzupełnić wynagrodzenie o siłę wyższą, a następnie o dni nieobecności spowodowane chorobą.
Wyliczenia:
4 000 zł : 2076 (260 dni x 8 godzin – 4 godziny siły wyższej) = 1,93 zł – nagroda roczna w przeliczeniu na stawkę godzinową
1,93 zł x 4 = 7,72 zł – nagroda roczna w przeliczeniu na 4 godzin wynagrodzenia za nieobecność spowodowaną siłą wyższą
7,72 zł x 50% = 3,86 zł – nagroda roczna w przeliczeniu na 4 godzin wynagrodzenia za nieobecność spowodowaną siłą wyższą pomniejszona o 50%
4 000 zł +3,86 zł =4 003,86 zł – nagroda roczna uzupełniona o odjętą wartość 50% wynagrodzenia z tytułu nieobecności związanego z siłą wyższą
4 003,86 zł : 260 (dnia za, które pracownik otrzymał wynagrodzenie) x 265 (dni do przepracowania w roku = 4 080,86 zł – uzupełniona nagroda roczna, wchodząca do podstawy wymiaru zasiłku.
WAŻNE! Czasowa niezdolność do pracy wskutek choroby pracownika bądź niemożność wykonywania pracy spowodowana koniecznością sprawowania osobistej opieki nad chorym członkiem rodziny, nie przerywa zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej, z której pracownik korzysta przez cały dzień.
Natomiast w przypadku wykorzystania kilku godzin zwolnienia od pracy z tytułu działania siły wyższej, a następnie złożenia wniosku o zasiłek chorobowy/opiekuńczy pracownik zachowuje prawo zarówno do wynagrodzenia z tytułu działania „siły wyższej” jak i do zasiłku chorobowego/opiekuńczego.
Podstawa prawna:
[1] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeksu pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465).
[2] § 5 pkt. 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 roku w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2017 r. poz. 927).
[3] Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2023 r. poz. 2780).
Źródło: ZUS
